De veda’s en de gnosis
Wat hebben de Vedische traditie uit India en de wereld van de Gnosis met elkaar gemeen? Dat antwoord is simpel. Onze goddelijke kern bevindt zich in alle schepselen, zowel in mens en dier als plant.
Het kunnen waarnemen van deze onderliggende eenheid is de essentie van spiritualiteit. In het westen gebruiken ze er het woord gnosis voor. In het oosten het woord Veda. Beide woorden verwijzen naar ‘het weten van die ene Waarachtigheid’. Er is één Waarheid die door de gehele creatie straalt. Rivieren en bergen, planten en dieren, de zon, de maan en de sterren, jij en ik – allemaal zijn we een uitdrukking van deze ene Waarheid’. Dit is een tekst van moeder Amma. ‘En hier speelt spiritualiteit, de ware religie, een rol: namelijk om dit bewustzijn wakker te maken en ons te helpen kwaliteiten te ontwikkelen als liefde, mededogen, verdraagzaamheid, geduld en nederigheid. In die zin kan het ons helpen om een eind te maken aan het lijden in de wereld’.
Gnosis is de kennisse des herten, zoals ze dat in de Middeleeuwen zeiden. Gnosis en geloof (gnosis en fides) vormden in de begintijd van het christendom twee religieuze tegenpolen onder de volgelingen van Jezus. In de wereld van de Indiase filosofie wordt gesproken over de vedische traditie.
En dan heb je ook nog de oude gnostiek. Voor alle duidelijkheid: dat is een stroming binnen het oude christendom. Een daar begint de afstand tussen de gnostiek en gnosis. De god die Jezus “mijn Vader” noemde is een god van liefde en die kon – als we de aanhangers van de gnostiek moeten geloven – niet dezelfde zijn als de wraakzuchtige Heer van het Oude Testament. JHWH is volgens de vroeg-christelijke gnostiek – de Demiurg, de Heer van het kwaad. JHWH wordt in de teksten uit de gnostiek zelfs afgeschilderd als de oorzaak van de dwaling, als degene die de mens bewust in een staat van slavernij wil houden. Deze beweringen zijn voor moderne mensen die zich met gnosis willen bezig houden niet (meer) relevant.
Ik hou me dagelijks bezig met gnosis. Naar de gnostiek – ook die van de Katharen – kijk ik als interessant historisch verschijnsel. Maar het verdient geen aanbeveling om de gnostiek alles na te zeggen. Voor een helder inzicht in de gnostiek en de veda’s kun je goed terecht bij de Indiase traditie. Dus wees alert als het om het verschil tussen gnosis en gnostiek. We hebben allemaal gnosis. Ik ben geen aanhanger van de oude gnostiek.
Verdient het aanbeveling om je als moderne spirituele zoeker bezig te houden met gnosis en veda’s? Ja, volop. Vrijmetselaars en rozenkruisers zijn mensen die zich bezighouden met Gnosis. Ook waar het boek ‘A Course in Miracles’ over gaat zou je Gnosis of Veda kunnen noemen. De vrijmetselarij houdt zich volop bezig met de kennis van de gnosis en het bewaren van tal van gnostische inzichten uit de traditie. Nee, de vrijmetselarij heeft niets te maken met oude gnostieke opvattingen over de God van het Oude Testament als de Heer van het Kwaad. Veel opvattingen die mensen in de klassieke wereld hadden over schuld en boete delen we in deze tijd niet meer. Maar om het Oude Testament als de bron van het kwaad te zien, dat berust op onjuiste aannames.
Er is een prachtige tekst uit de wereld van de Bhagavad Gita die perfect weergeeft wat moderne gnostiek is. Ik deel hem met u in de vertaling van Mansukh Patel: ‘Krishna lachte. ‘Daarom is het leven als mens zo kostbaar, Arjuna,’ zei Hij. ‘Uiterst kostbaar, omdat in de incarnatie van de individuele mens voldoende wakend bewustzijn aanwezig is… er is een grotere schoonheid… dan in de goddelijke bron zelf. Weet je, als er alleen goddelijkheid was, zou zij zich aan niets kunnen openbaren. Begrijp je dat? Haar schoonheid en volmaaktheid kunnen niet als zodanig worden waargenomen. Maar de individuele, tot bewustzijn gekomen ziel die naar God verlangt, heeft een onuitsprekelijke schoonheid in zich die zelfs Mij de adem beneemt.’ Hij zweeg, niet in staat om verder te spreken’.
